Geodezja w Polsce

Polska jest jednym z nielicznych krajów, w których słowa geodezja używa się do określenia dziedziny wiedzy i techniki związanej z pomiarami małych powierzchni (geodezja szczegółowa).

W większości krajów Europy zachodniej termin geodezja zarezerwowany jest wyłącznie dla nauki zajmującej się pomiarami dużych obszarów i całej Ziemi. Zadania zarezerwowane dla geodezji szczegółowej określane są tam mianem miernictwa.

Termin miernictwo i związany z nim zawód mierniczego przysięgłego, jako osoby zaufania publicznego należy do polskiej tradycji i został zmieniony po II wojnie światowej z powodów politycznych.

Geodezja (miernictwo) obecna jest w procesach planistycznych, projektowych i budowlanych. Architekci tworzą projekty na mapach sytuacyjno-wysokościowych wykonywanych dla potrzeb i na zlecenie konkretnego klienta (zaktualizowana mapa zasadnicza), gotowy projekt zostaje wytyczony w terenie przez geodetę, realizacja projektu jest również przez geodetę monitorowana. Kontynuacją tych prac, po zakończeniu budowy, jest inwentaryzacja powykonawcza (na którą składa się pomiar powykonawczy) wykonywana przez geodetę. Przedmiotem geodezji są także badania odkształceń budowli, regulacje stanu prawnego nieruchomości oraz urządzeń rolnych.

Pierwszymi „geodetami” w Polsce byli żerdnicy królewscy, wzmianki o nich pochodzą z XII i XIII w. Ich nazwa wzięła się stąd, że do swoich pomiarów używali prostych narzędzi: żerdzi, kijów, sznurów.
Żerdnicy byli pracownikami króla, a ich zadaniem był pomiar gruntów oraz wytyczanie powierzchni miast. Z czasem przekształcili się w podkomorzych – rozstrzygali spory graniczne.
Pod koniec XIII wieku utworzono stanowisko wysokiej rangi – podkomorzego królewskiego, którego zadaniem było rozstrzyganie sporów granicznych, szacowanie wartości nieruchomości oraz klasyfikacja gruntów. Wiek później podkomorzy był już dobrze zakorzenioną szlachecką instytucją samorządową, a osoba piastowała swoją funkcję dożywotnio.
W średniowieczu w Polsce przeprowadzono wielką reformę rolną, w której skutkiem był m.in. pomierzenie i podzielenie gruntów na łany (ok. 16,8 ha), czynsze zamieniono na kwoty pieniężne. Powstało wiele nowych wsi i miast – których rynki wytyczane były na powierzchni prostokąta przez ówczesnych geodetów.
W XV w zaczęto kształcić geodetów na Akademii Krakowskiej, a w 1631 r. została powołana pierwsza polska Katedra Geodezji. Jej absolwenci nosili tytuł geometry królewskiego.
W XVI wieku wprowadzono jednolitą miarę powierzchni-włókę (ok. 179 550 m2), wtedy też przebudowano stare i założono nowe wsie, a pomiary wykonywali miernicy, którzy zasilili podkomorzych. Wraz z końcem XVI wieku powstała pierwsza książka techniczna napisana w języku polskim przez profesora Akademii Krakowskiej Stanisława Grzebskiego Geometria to jest miernicka nauka.
Mapy i plany były tworzone przez podkomorzych, mierników czy też geometrów (termin ten pojawił się w XVI wieku), lecz były one tak złej jakości, że trybunały często miały problem z tym, jakie wydać wyroki na ich podstawie. Problem stał się tak ważny, że jego rozwiązanie znalazło się w Konstytucji z 1768r.

Po rozbiorach Polski przez Prusy, Austrię i Rosję, ówcześni geodeci byli wcielani do urzędów tych trzech państw. Prowadziły one pomiary ziemi na własne potrzeby i kształciły swych geodetów według własnych reguł. Spowodowało to, już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, niespójność systemu pomiarów, jednostek miar i map.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w sobotę 4 stycznia 1919 roku, w Warszawie rozpoczął się Pierwszy Powszechny Zjazd Mierniczych. „W Zjeździe, który zagaił Kazimierz Madaliński z Warszawy. W trzydniowych obradach pod hasłem „Być narodowi użytecznym” uczestniczyło 250 mierniczych, wśród nich 18 przedstawicieli Galicji i 13 przedstawicieli Wielkopolski. Zjazdowi przewodniczył Jan Krudysz z Krakowa. W skład Prezydium Zjazdu wchodzili jako zastępcy przewodniczącego: Witold Łebiński z Poznania i Wiktor Skołyszewski z Krakowa oraz Mikołaj Maksyś z Krakowa, Modest Moderski z Poznania i Aleksander Szabelski z Lublina – jako sekretarze. Obrady odbywały się w sali zebrań szkoły Wojciecha Górskiego.”

Jednym z efektów spotkania było uchwalenie memoriału złożonego naczelnikowi państwa oraz Radzie Ministrów, w którym postulowano utworzenie głównego urzędu mierniczego. Choć tego typu instytucja w okresie międzywojennym nie powstała, to jeszcze w tym samym roku powołano Ministerstwo Robót Publicznych, a na liście jego obowiązków zapisano „pomiary ogóle kraju i szczegółowe zdjęcia geometryczne dla sporządzenia map katastralnych”.

Sytuację różnych systemów mierniczych miała rozwiązać ustawa z 1925 roku o mierniczych przysięgłych. Określała ona warunki, jakie musiał spełniać kandydat na mierniczego przysięgłego. Prawo do nadawania tego tytułu oraz kontroli mierniczego przysięgłego posiadał wojewoda. Mierniczy był jedynym wykonawcą wszystkich prac pomiarowych, a plan czy mapa opatrzone jego pieczęcią były dokumentem urzędowym.
Po 4 latach od ustawy z 1925 roku postulowano o utworzenie samorządowej izby mierniczej, a także dopuszczenie do tytułu mierniczego przysięgłego tylko absolwentów uczelni wyższych.
Dużo zmian zostało wprowadzonych w okresie międzywojennym. Na potrzeby ewidencji dróg i budynków zaczęto stosować zdjęcia lotnicze, a także dokonano regulacji przepisów pomiarowych. Lecz wciąż nie było jednego urzędu, który by koordynował pracę geodetów. Geodezja ciągle była porozrzucana po wielu instytucjach i ministerstwach.
Po II wojnie światowej utworzono centralny urząd koordynujący pracę geodetów, w 1945 roku powołano Główny Urząd Pomiarów Kraju. Pierwszym celem owego urzędu było ujednolicenie mapy gospodarczej Polski. Wszystkie działania GUPK, takie jak otwieranie prywatnych biur mierniczych, czy utworzenie Państwowej Komisji Egzaminacyjnej były podporządkowane odbudowie kraju. Lecz ideologia państwa socjalistycznego spowodowała, że w 1953 r. zlikwidowano ostatnie prywatne biuro miernicze i podzielono geodezje i kartografię na 3 resorty: Centralny Urząd Geodezji i Kartografii, Ministerstwo Rolnictwa i Ministerstwo Gospodarki Komunalnej.

Po 1989 r. otworzono możliwość zakładania prywatnych przedsiębiorstw geodezyjnych.

Uprawnienia nadawane są przez Komisję a od 2003 r. – egzamin odbywa się w siedzibie GUGiK w Warszawie.

W 1989 roku wprowadzono w życie ustawę „Prawo geodezyjne i kartograficzne”. Kolejnym waznym aktem prawnym jest „Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. – które zastąpiło wiele instrukcji technicznych regulujących standardy techniczne w zakresie geodezji w Polsce.

16 kwietnia 2020 roku znowelizowano Ustawę – Prawo geodezyjne i kartograficzne w ślad za tym 22 sierpnia 2020r. weszło w życie nowe rozporządzenie w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do PZGiK oraz znowelizowane zostało 14 rozporządzeń wykonawczych do Ustawy.

W załączeniu prezentacja w formacie PDF (pobierz) (PDF 1,8 MB)