Środowiskowe i społeczne efekty scaleń gruntów

Publikacja (PDF 36,8 MB)Pobierz

 Ekspertyza została opracowana przez Uniwersytet Przyrodniczy w Krakowie. Przedmiotem niniejszej ekspertyzy jest analiza środowiskowych i społecznych efektów prac urządzeniowo rolnych w tym głównie scaleń gruntów.  Wspomniana ekspertyza dotyczyła wypracowania metodyki prac badawczych w ramach operacji, natomiast przedmiotem niniejszej ekspertyzy jest jej zastosowanie na czterech obiektach scaleniowych, które zostały zakończone, tzn. przeprowadzono na nich prace geodezyjne oraz zrealizowano zagospodarowanie poscaleniowe. Badania przeprowadzono na następujących obiektach :

1. Andrzejów-Wincencin-Zastawie (woj. lubelskie, gm. Urszulin),
2. Biała Wielka (woj. śląskie, gm. Lelów),
3. Krzydlina Wielka (woj. dolnośląskie, gm. Wołów),
4. Strzelce Małe (woj. małopolskie, gm. Szczurowa).

Obiekty wybrano z województw, w których realizuje się najwięcej scaleń w Polsce, w których uwzględniono realizację celów środowiskowych i społecznych, oraz które są reprezentatywne w skali kraju. Opracowanie zostało podzielone na kilka części, co wynika ze specyfiki badanego zagadnienia. Prace urządzeniowo – rolne głównie scalenia gruntów wraz z zagospodarowaniem po scaleniowym są bardzo ważne dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce oraz realizują ważne cele nie tylko dla rolnictwa, ale dla szeroko pojętego rozwoju obszarów wiejskich, w tym na rzecz ochrony środowiska, przeciwdziałania zmianom klimatycznym oraz realizacji aspiracji społecznych i poprawy jakości życia na wsi.

Dlatego nauka i praktyka dyskutuje od kilku lat zasadność rozszerzenia ustawowego zagospodarowania po scaleniowego [Pijanowski i in. 2019, Pijanowski i Woch 2017]:

1) zabiegi mające na celu spowolnienie odpływu i retencjonowanie wód opadowych w określonych miejscach poprzez budowę odpowiednich urządzeń zatrzymujących wodę;

2) zabiegi przeciw erozji wodnej poprzez dostosowany do rzeźby terenu układ dróg i pól oraz wprowadzanie roślinności wysokiej lub niskiej zatrzymującej wodę i rumosz erozyjny;

3) zabiegi przeciw erozji wietrznej poprzez wprowadzanie zadrzewień liniowych wraz z roślinnością podokapową;

4) kształtowanie i ochronę przyrody oraz krajobrazu, w tym ustalenie granicy rolno-leśnej;

5) wyznaczenie stref buforowych wokół cieków i zbiorników wodnych;

6) wzmocnienie terenów cennych przyrodniczo i objętych formami ochrony przyrody;

7) inne lokalnie konieczne.

Ponadto wyniki opracowań o charakterze badawczo-wdrożeniowym [Pijanowski i in. 2012, 2018, Pijanowski i Zedler (red.) 2015] mówią o ważnych korzyściach społecznych wynikających z realizacji prac urządzeniowo-rolnych.

Prace urządzeniowo-rolne, a w szczególności scalenia gruntów, będące przedmiotem ekspertyzy, stanowią jedno z podstawowych ogniw w procesie przekształcania przestrzeni wiejskiej, umożliwiające poprawę przestrzennego funkcjonowania i organizacji gospodarstw rolnych a w rezultacie uzyskiwanie wyższego dochodu w rolnictwie. Scalenia gruntów pozwalają również przygotować przestrzeń rolniczą do szeregu dodatkowych działań umożliwiających w dalszej perspektywie realizację inwestycji z zakresu aspektów wodnych, przeciwdziałania skutkom suszy, w tym zwiększenia retencji wodnej, przeciwdziałania erozji wodnej i wietrznej, jak również dostosowania przestrzenne obszaru dla działań związanych z zachowaniem i poprawą warunków dla funkcjonowania środowiska naturalnego. Działania wspierające rozwój obszarów wiejskich nie mają jednej podstawy prawnej regulującej te zagadnienia całościowo. Obecnie zakres tych prac zawarty jest między innymi w następujących przepisach prawa:

a) ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2018 r. poz. 908 z późn. zm.),

b) ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 470, z późn. zm.),

c) ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2020 r. poz. 146 z późn. zm.3),

d) ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2019 r. poz. 817 z późn. zm.),

e) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. z 2020 r. poz. 1333 z późn. zm.),

f) ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1161 z późn. zm.),

g) ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1655 z późn. zm.),

h) ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r. poz. 282 z późn. zm.),

i) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2020 r. poz. 1219 z późn. zm.),

j) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2020 r. poz. 283 z późn. zm.),

k) ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2020 r. poz. 310, z późn. zm.),

l) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. 2019 r. poz. 1839).

Bardzo ważnym dokumentem technicznym, wykorzystywanym obecnie przy realizacji tematyki zawiązanej z rozwojem obszarów wiejskich, który łączy większość z działań wynikających z przytoczonych przepisów prawa jest Polska Norma PN-R-04151 „Gospodarka ziemią w rolnictwie Terminologia” z 1997 r.

2. W związku z powyższym, w ramach niniejszej ekspertyzy przyjęto, że podstawowy zakres prac urządzeniowo-rolnych oparty o Polska Norma PN-R-04151 „Gospodarka ziemią w rolnictwie Terminologia” z 1997 r. wraz z odniesieniem do ustaw wymienionych w pkt 1 obejmuje:

• scalenie i wymianę gruntów,

• budowę i modernizację dróg dojazdowych do gruntów rolnych oraz do urządzeń melioracji wodnych,

• rekultywację i użyźnianie użytków rolnych,

• zapobieganie erozji gleb.

3. W ramach scaleń gruntów zrealizowanych na obiektach objętych ekspertyzą, aspekty środowiskowe ujęto poprzez uwzględnienie elementów cennych przyrodniczo oraz analizę zagadnień związanych istnieniem na obszarze scalenia sieci cieków i rowów. W ramach przeprowadzonych badań zaleca się aby podczas realizacji przyszłych scaleń gruntów w miarę możliwości szerzej stosować rozwiązania ukierunkowywane na zminimalizowanie konfliktów przestrzenno-funkcjonalnych   z obiektami cennymi przyrodniczo. Na etapie opracowania Założeń do projektu scalenia gruntów należy dokonać szczegółowej analizy wpływu na środowisko zadań związanych z tworzeniem korzystniejszych warunków gospodarowania  w rolnictwie związanych z racjonalnym ukształtowaniem gruntów, w tym dostosowaniem granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu, a także wynikających z przyjętych rozwiązań technicznych proponowanych do realizacji prac. Działania planowane do realizacji w ramach scalenia gruntów oraz zagospodarowania po scaleniowego nie powinny znacząco oddziaływać na środowisko. Wskazane jest również zaadoptowanie już wytworzonych naturalnie ekosystemów do realizacji działań środowiskowych. Do takich działań można zaliczyć utrzymanie szerokich miedz (jeśli występują), utrzymanie w naturalnym użytkowaniu lub zadarnianie naturalnych skarp, wykorzystanie wąwozów do tworzenia naturalnych ścieżek migracyjnych zwierząt lub wykorzystanie ich do tworzenia korytarzy ekologicznych. Tereny podmokłe znajdujące się w naturalnych obniżeniach i niewykorzystywane do uprawy można przeznaczyć na budowę naturalnych oczek wodnych stanowiących element małej retencji lub pozostawić w naturalnym użytkowaniu w celu zachowania bioróżnorodności.

4. Analizując obiekty objęte ekspertyzą stwierdzono, że zgodnie z praktyką uwzględniania w nich zagadnień związanych z aspektami przestrzennymi, środowiskowymi i społecznymi, a także w ramach rozwiązań technicznych, prace na tych obiektach zostały generalnie rzecz biorąc zaprojektowane oraz zrealizowane na wysokim poziomie opartym o stan wiedzy dostępny w okresie ich realizacji.

5. Uwzględniając z reguły co najmniej kilkuletni okres realizacji segmentu prac urządzeniowo-rolnych jakim są scalenia gruntów, ocenę ich wkładu w realizację celów środowiskowych i społecznych przeprowadzono na bazie standardów obowiązujących w okresie ich realizacji, zaś pozytywna ocena tych efektów została stwierdzona na podstawie badań skierowanych do społeczności lokalnej oraz przedstawicieli jednostek samorządu, wskazanych instytucji i lokalnych organizacji społecznych.

6. Pogłębienia w ramach przyszłych scaleń gruntów wymaga problematyka ekologiczno-krajobrazowa i możliwość jej realizacji poprzez dodatkowe działania dotyczące głównie:

a) realizacji stref buforowych, tworzenia miedz śródpolnych, które w wyniku zmian własnościowych najczęściej nie są tworzone a mogą stanowić jedno z miejsc służących rozwojowi lub odtwarzaniu bioróżnorodności;

b) wskazania potencjalnych miejsc do realizacji zalesień po scaleniu;

c) kształtowania granicy rolno-leśnej;

d) kształtowania korytarzy ekologicznych dla zachowania bioróżnorodności;

e) realizacji zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz zadrzewień przydrożnych i pasów wiatrochronnych;

f) ochrony i przywracania trwałych użytków zielonych;

g) rekultywacji zdegradowanych gruntów w obszarach rolnych w kierunku powstania na nich nisz środowiskowych ukierunkowanych na tworzenie bioróżnorodności.

7. Realizacja wymienionych w pkt 3 i pkt 6 działań na rzecz środowiska wymaga zapewnienia niezbędnych rezerw gruntu.  Jak pokazały wykonane badania ankietowe, rolnicy nie są chętni do oddawania gruntu z własnych gospodarstw na rzecz inwestycji środowiskowej lub infrastrukturalnej ze względu na przyszłe ograniczenia w możliwości powiększenia gospodarstwa. Dla realizacji tych celów należy również przewidzieć aspekt wydzielenia gruntów. Te cele zostaną przypisane odpowiednim organom mogącym nimi we właściwy sposób zarządzać zgodnie z ich przeznaczeniem.

8. Racjonalnie przeprowadzony proces scalania gruntów nie wpływa negatywnie na środowisko naturalne, jednakże realizacja zagospodarowania poscaleniowego potencjalnie może wpłynąć na czasowe zaburzenie funkcjonowania środowiska. Dlatego przed przystąpieniem do opracowania Założeń do projektu scalenia gruntów konieczne jest uzyskanie szczegółowych wytycznych dotyczących działań stwarzających możliwości dokonania rekompensaty na rzecz środowiska naturalnego ze względu na możliwe potencjalnie wystąpienie lokalnych, ale krótkotrwałych szkód dla środowiska w trakcie realizacji zagospodarowania po scaleniowego. W przypadku zalecenia dokonania powierzchniowych działań kompensacyjnych, konieczne jest zabezpieczenie rezerwy gruntu oraz środków finansowych na ten cel np. przez instytucje, którym ten obszar zostanie wydzielony w ramach scalenia oraz wykonanie w ramach zagospodarowania po scaleniowego zabiegów zmierzających do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie.

9. Jak wykazano w niniejszej ekspertyzie, w ramach gospodarki wodnej i ochrony wód z uwzględnieniem działań rewitalizacyjnych w stosunku do analizowanych obiektów, tzw. ‘wyzwaniem chwili’ jest stosowanie w ramach scaleń gruntów rozwiązań odnośnie:

a) zwiększenia retencji wód poprzez przechwytywanie wody z obiektów drenarskich systemem rowów do zbiorników małej retencji;

b) budowy lokalnych zbiorników i oczek wodnych w celu przechwytywania wód opadowych lub roztopowych;

c) budowy oraz przebudowy urządzeń melioracji wodnych dla zwiększania retencji glebowej;

d) tworzenia systemów nawodnień, które służyłyby regulacji stosunków wodnych mających na celu polepszenie zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy;

e) możliwych do rewitalizacji rowów melioracyjnych;

f) możliwości zastosowania sztucznych nawodnień na terenach użytkowanych rolniczo;

g) wymaganych nasadzeń drzew i krzewów stanowiących pasy buforowe oddzielające pola uprawne od cieków i zbiorników malej retencji z uwagi na ograniczenie spływu do nich nawozów oraz zacienienie ograniczające rozrost roślinności wodnej i parowanie.

10. Szczególnej uwagi i staranności wymaga w ramach gospodarki wodnej oraz realizacji wszystkich zagadnień związanych z odtwarzaniem sieci hydrograficznej lub jej restrukturyzacji, czy tworzenia oczek wodnych itp. zagadnienie racjonalnego wydzielenia w projekcie scalenia niezbędnych rezerw gruntów, przy uwzględnieniu naturalnych warunków fizjograficznych terenu pod lokalizację nowych budowli lub urządzeń melioracji wodnych lub dostosowanie przebiegu granic nieruchomości pod takimi urządzeniami dla zapewnienia właściwego i bezpiecznego ich użytkowania. Istotna jest też kwestia minimalizacji ilości podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie tymi urządzeniami.

11. Kolejnym wyzwaniem chwili jest uwzględnianie problematyki występowania suszy oraz konieczność przeciwdziałania jej skutkom, które powinno być rozpatrywane i wdrażane kompleksowo w ramach scalenia gruntów, w celu zwiększenia odporności obszaru na skutki okresowych niedoborów wody.

12. Aspekty społeczne w ramach analizowanych obiektów scaleniowych ukierunkowane były na zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnych w związku z przekształceniem rolniczo-funkcjonalnego układu przestrzeni produkcyjnej oraz inwestycji drogowych, podnoszących standardy bezpiecznego korzystania z tego układu, w tym bezpieczeństwa ruchu pieszego poprzez w miarę możliwości segmentację ruchu: pieszego, rowerowego, samochodowego oraz związanego z rolnictwem.

13. W ramach badań dotyczących zagadnień społecznych scaleń gruntów ważnym zagadnieniem było przeanalizowanie ich wpływu na podniesienie poziomu życia poprzez:

a) rozbudowę elementów infrastruktury społecznej,

b) poprawę warunków bytowych oraz jakości życia,

c) przyjazną życiu organizację przestrzeni,

d) poprawę warunków prowadzenia zarówno działalności rolniczej, jak i pozarolniczej działalności gospodarczej,

e) dostosowanie lokalnej infrastruktury drogowej i wprowadzenie elementów towarzyszących pozwalających na wielofunkcyjny rozwój obszaru.

Przeprowadzone badania wykazały, że mieszkańcy relatywnie wysoko ocenili pozytywny wpływ prac scaleniowych na zmniejszenie natężenia ruchu ciągników i maszyn rolniczych w centrum miejscowości oraz poprawę dojazdu do miejsc wypoczynku. Jednocześnie większość respondentów nie dostrzegała jako efektu scaleń, takich korzyści jak: powstawanie we wsi obiektów turystycznych, poprawy warunków prowadzenia we wsi biznesu i tworzenia nowych firm, czy też powstawania nowych pomysłów na ożywienie wsi i jej gospodarki. Jak pokazały jednak wizje lokalne i przeprowadzone wywiady z lokalnymi liderami oceny takie często wynikają z niedostrzegania pewnych procesów, które mają charakter długotrwały. Stwierdzono jednocześnie, że dzięki dobrze przygotowanemu projektowi scalenia pojedyncze inicjatywy gospodarcze uzyskiwały lepsze skomunikowanie z pozostałą częścią wsi, czy też tworzyły się warunki dla rozwoju usług rekreacyjno-turystycznych.

14. Istotnym elementem badań był również aspekt pogłębienia więzi społecznych wśród mieszkańców dzięki prowadzeniu scaleń gruntów oraz pobudzenia społeczności lokalnej do podejmowania kolejnych przyszłych inicjatyw na rzecz rozwoju i poprawy funkcjonowania tego obszaru.

Jak wskazują wyniki badań, ocena korzyści społecznych osiąganych przez mieszkańców scalanych obiektów nie musi być jednoznaczna. Znaczna część mieszkańców badanych miejscowości nie dostrzegała korzyści w postaci poprawy relacji sąsiedzkich (życzliwość, współpraca, poczucie wspólnoty), pojawienia się w lokalnej społeczności wsi nowych liderów, autorytetów. Korzyści te częściej dostrzegali/przewidywali respondenci instytucjonalni niż mieszkańcy badanych obiektów, jednak i w tym przypadku występowało znaczne zróżnicowanie pomiędzy regionami.

Wynika z tego, że prace scaleniowe – zwłaszcza zaś opracowanie projektu Założeń do projektu scalenia gruntów powinny być prowadzone przy większym niż obecnie udziale społeczności lokalnej, np. w ramach tzw. podejścia partycypacyjnego.

15. Szczególnie istotnym zagadnieniem jest identyfikacja występujących wśród uczestników scalenia konfliktów społecznych  zarówno w ujęciu indywidualnym i zbiorowym i takie prowadzenie postępowania scaleniowego, aby konflikty te wyeliminować lub minimalizować ich poziom, a co najważniejsze nie powodować nowych.

Przeprowadzone badania potwierdziły, że postępowania scaleniowe mogą stanowić ważne narzędzie w rozwiązywaniu sąsiedzkich sporów granicznych. Nowy porządek gruntowy staje się niejednokrotnie momentem zakończenia wieloletnich a bywa że i wielopokoleniowych sporów granicznych. Fakt ten docenili również respondenci (mieszkańcy). Pozytywne opinie na ten temat przeważały również w odpowiedziach udzielonych przez badanych pracowników instytucji bezpośrednio lub pośrednio związanych z pracami urządzeniowo-rolnymi.

16. Uwzględniając pozytywne rezultaty przeprowadzonej w ramach ekspertyzy akcji ankietyzacyjnej oraz bogaty materiał dokumentacyjny należy wskazać na konieczność systemowego podejścia do identyfikacji obszarów problemowych w zakresie społecznym i środowiskowym we wstępnym okresie przygotowania obiektu do scalenia np. poprzez zastosowanie partycypacji społecznej ale również aktywnego udziału przy tworzeniu Założeń do projektu scalenia gruntów instytucji odpowiadających za:

a) gospodarkę wodną (Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie),

b) środowisko (Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska),

c) zalesienia (Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe),

d) zarządzanie gruntami rolnymi Skarbu Państwa (Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa) oraz władz lokalnych.

Opracowanie tych założeń łączy ze sobą możliwość rozwoju rolnictwa i uzyskania przyszłych, większych dochodów przez gospodarstwa rolne z uwzględnieniem całokształtu środowiska naturalnego i procesów w nim zachodzących.

17. Szereg zagadnień analizowanych w ramach przeprowadzonych badań pokazuje, na szeroki wachlarz prac możliwych do realizacji w ramach scaleń gruntów, jednakże będzie się to wiązało z koniecznością dostosowania przepisów prawa dla określenia co najmniej ich zakresu oraz określenia dodatkowych źródeł finansowania i instytucji odpowiadających za realizację działań środowiskowych lub wodnych w ramach scalenia gruntów lub już po jego zakończeniu.

18. Celowym jest stworzenie dla prac urządzeniowo-rolnych podstaw prawnych dla określenia co najmniej ich zakresu oraz źródeł finansowania. Ich realizacja w ujęciu kompleksowym lub zadaniowym będzie wymagała też określenia organów administracji za nie odpowiedzialnych.

19. Prace urządzeniowo-rolne (w tym scalenia gruntów) stać się winny powszechnym nośnikiem ważnych inwestycji przygotowujących przestrzeń wiejską na postępujące zmiany klimatyczne (powodzie i susze). Należy do nich zaliczyć:

a) kompleksowe rozwiązanie problemów związanych z wodą, w szczególności z jej okresowym niedoborem lub nadmiarem;

b) zabezpieczenia wiatrochronne w postaci planowo zakładanych szpalerów drzew wraz z roślinnością podokapową na odpowiednio szerokich pasach gruntów, w celu minimalizacji konfliktów z produkcją rolną (zacieniane upraw, konkurencja korzeniowa i in.);

c) przeciwerozyjne kształtowanie układu przestrzennego gruntów rolnych, głównie dzięki nowemu układowi pól uprawnych (poprzeczno-stokowy) mającemu na celu dostosowanie układu dróg i granic działek do rzeźby terenu.

20. Powyższe grupy działań największy sens mają w skali sołectwa lub kilku sołectw, gdyż w tej skali mówić można o możliwości wprowadzania skutecznych, stabilnych rozwiązań o charakterze systemowym. Jednakże realizacja tych działań musi być poprzedzona kompleksową analizą potrzeb odpowiedniego obszaru, która wskaże kierunki przyszłych działań dla utrzymania osiągniętych celów wynikających ze zrealizowanego scalenia gruntów i inwestycji mu towarzyszących.

21. Poprzez wprowadzenie maderyzacji cieków na bazie przekształcania kanałów i cieków zaliczających się wcześniej do tzw. melioracji podstawowych możliwe będzie ograniczenie prędkości odpływu wody. Wzdłuż takich cieków należy w ramach scaleń gruntów tworzyć naturalne obszary ich okresowych wylewów. Grunty te mają też pełnić funkcję stref buforowych i naturalnych rozlewisk.

22. W przypadku, gdy ciek wymagający przedmiotowych działań leży na granicy dwóch sołectw, należy starać się objąć pracami scaleniowymi również tereny nadbrzeżne w sąsiednim sołectwie, tak aby móc w pełni zrealizować działania przeciwpowodziowe i retencyjne.

23. Scalenia gruntów są szansą na przygotowanie obszarów wiejskich na zmiany klimatyczne po przez wydzielenie terenów pod pasy wiatrochronne, co podobnie jak w sferze wodnej jest skomplikowanym zabiegiem projektowym, który w dużym stopniu musi uwzględniać aspekty agrotechniczne, a także następujące uwarunkowania:

a) Wykonanie pasów wiatrochronnych wymaga dużych potrzeb terenowych. Pasy te powinny być lokalizowane w odstępach 200-300 m na szerokości minimalnej wynoszącej 40-krotność wysokości dojrzałych drzewostanów (h) oraz na pasach terenu o szerokościach odpowiadających najlepiej 2 h dla uniknięcia konkurencji korzeniowej i zacienienia upraw.

b) Pasy te powinny być lokalizowane wzdłuż nowych i rozbudowywanych dróg dojazdowych do pól oraz wzdłuż cieków i liniowych niezmienników terenowych przekształcanych na tereny ekologiczne.

c) Pasy wiatrochronne powinny być posadowione na stosunkowo szerokim pasie terenu, wraz z roślinnością podokapową, zapobiegającą przenikaniu wiatrów pod koronami drzew, stanowiąc tym samym idealne mosty ekologiczne, dzięki czemu scalenia gruntów realizowały będą ważne zadania ekologiczno-krajobrazowe na obszarach wiejskich.

24. Scalenie gruntów jest też jedynym narzędziem mogącym przyczynić się do minimalizacji lub likwidacji procesów erozyjnych w skali danego sołectwa poprzez:

• wprowadzenie układu działek i pól, który umożliwia uprawę po przez cząstkową;
• odpowiednie rozmieszczenie przestrzenne użytków rolnych stosownie do rzeźby terenu;
• transformację docelowego sposobu użytkowania gruntów (w szczególności na stokach nachylonych, na których uprawa mechaniczna jest niewskazana);
• planowanie dróg rolniczych z uwzględnieniem rzeźby terenu przy uwzględnieniu układu działek i pól oraz umacnianie erodowanych odcinków dróg;
• umożliwienie stosowania agrotechniki przeciwerozyjnej (w szczególności wprowadzenie międzyplonów ozimych i jarych, utrzymywanie okrywy zielonej przy planowaniu zadrzewień szczególnie w okresie zimowym oraz mulczowanie);
• rekultywację i zagospodarowanie nieużytków erozyjnych (np. wąwozów, stromych zboczy) oraz likwidowanie trudnej do uprawy mikrorzeźby terenu;
• odpowiednie zaprojektowanie gruntów pod urządzenia retencjonujące wodę, pełniące funkcję odwadniająco-nawadniającą, dla rozpraszania prądów erozyjnych;
• wsparcie właściwie prowadzonego zalesienia (w tym gruntów marginalnych) i kształtowanie granicy rolno-leśnej.

25. W obecnych uwarunkowaniach prawnych, realizacja zabiegów wymienionych w poprzednich punktach możliwa jest tylko w przypadku wyprzedzających względem opracowania Założeń do projektu scalenia gruntów uzgodnień z odpowiednimi instytucjami, w tym głównie:

1. Władzami gminy, jako gospodarzem terenu;
2. Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie, jako instytucją finansującą;
3. Krajowym Ośrodkiem Wsparcia Rolnictwa, jako dysponentem gruntów państwowych, niezbędnych często do realizacji przedmiotowych zadań;
4. Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska, zainteresowaną poprawą szeroko rozumianego dobrostanu ekologiczno -krajobrazowego obszarów wiejskich.

26. Na tle powyższego, w nowym okresie programowania UE 2021-2027 należy rozszerzyć obecny zakres zagospodarowania po scaleniowego o następujące elementy:

a) zabiegi mające na celu spowolnienie odpływu i retencjonowanie wód opadowych w określonych miejscach poprzez budowę odpowiednich urządzeń zatrzymujących wodę, w tym

– suche poldery,

– zbiorniki retencyjne,

– kanały i budowle regulacyjne,

– oczka wodne;

b) realizowane w ramach scaleń gruntów zabiegi przeciw erozji wodnej, w tym głównie wprowadzanie roślinności wysokiej lub niskiej oraz nasadzenia śródpolne, zatrzymujące wodę i rumosz erozyjny;

c) zabiegi przeciw erozji wietrznej poprzez wprowadzanie zadrzewień liniowych wraz z roślinnością podokapową, w szczególności nasadzenia drzew i krzewów, w tym drzew miododajnych;

d) kształtowanie i ochronę przyrody i krajobrazu, w tym ustalenie granicy rolno-leśnej;

e) wyznaczenie stref buforowych wokół cieków i zbiorników wodnych;

f) wzmocnienie terenów cennych przyrodniczo i objętych formami ochrony przyrody;

g) inne lokalnie konieczne.